รู้หรือไม่ว่ามีเด็กไทยอายุตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไปกว่า 20 ล้านคนทั่วประเทศ เสี่ยงกับโรคมะเร็งท่อน้ำดี จำนวนนี้อยู่ในภาคอีสานกว่า 9 ล้านคน รศ.ดร.วัชรินทร์ ลอยลม ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี มหาวิทยาลัยขอนแก่น ระบุว่าปัจจุบันเราพบผู้ป่วยมะเร็งท่อน้ำดีรายใหม่ 20,000 รายต่อปี เป็นมะเร็งที่พบในเพศชายเป็นอันดับ 1 และอันดับ 3 ในเพศหญิง ซึ่งมาจากการ ติดเชื้อพยาธิใบไม้ในตับ
ปัจจุบันประชากรไทย 1 ใน 4 ที่ติดพยาธิใบไม้ตับ ซึ่งไม่ได้จำกัดเฉพาะกลุ่มคนที่อยู่ในภาคอีสาน เนื่องจากพฤติกรรมการกินปลาเกล็ดขาวดิบกระจายตัวออกไปในพื้นที่อื่นๆ ทั่วประเทศ สำหรับการพิจารณาว่าใครเป็นกลุ่มเสี่ยงนั้น รศ.ดร.วัชรินทร์ อธิบายว่า ดูใน 3 เรื่องประกอบด้วย 1. พฤติกรรมการอาหารประเภทน้ำจืดเกล็ดขาวที่มีตัวอ่อนของพยาธิ เช่น ปลาตะเพียน หากกินดิบ หรือสุกๆ ดิบๆ เป็นประจำ เช่น ก้อยปลา ปลาร้าดิบ แจ่วบองดิบ 2. คนนั้นเคยติดพยาธิใบไม้ในตับมาก่อน และ 3. เคยกินยาถ่ายพยาธิมาก่อน
โดยกลุ่มเสี่ยงเหล่านี้จำเป็นต้องเร่งตรวจคัดกรองก่อนที่โรคจะลุกลามเป็นมะเร็งท่อน้ำดี ซึ่งปัจจุบันสามารถตรวจคัดกรองได้ด้วยตัวเองด้วยชุดตรวจพยาธิใบไม้ตับด้วยตนเอง (OV-Rapid Diagnosis Test : OV-ATK) ซึ่งตรวจจากปัสสาวะรู้ผลได้ภายใน 10 นาที
“แต่เดิมตรวจจากอุจจาระ เพราะจะพบไข่พยาธิได้จำนวนมากหลายร้อยตัวในอุจจาระ แต่ปัจจุบันการตรวจอุจจาระมักไม่พบไข่ของพยาธิใบไม้ตับ ทำให้ผู้ป่วยขาดโอกาสในการรักษา มหาวิทยาลัยขอนแก่นจึงได้ทำให้เกิดการคิดค้นชุดตรวจพยาธิใบไม้ตับด้วยตนเอง (OV-ATK) ซึ่งตรวจจากปัสสาวะเป็นเจ้าแรกของโลก”
OV-ATK เป็นนวัตกรรมที่ทีมนักวิจัยจากสถาบันวิจัยมะเร็งท่อน้ำดี ร่วมกับมหาวิทยาลัยขอนแก่น ได้คิดค้นและพัฒนานวัตกรรมการตรวจวินิจฉัยพยาธิใบไม้ตับด้วยวิธีใหม่ โดยใช้ตัวตรวจจับจำเพาะหรือโมโนโคลนอลแอนติบอดี (monoclonal antibody) ที่มีความจำเพาะต่อพยาธิใบไม้ตับ และเป็นสารตรวจจับสิ่งคัดหลั่งของพยาธิใบไม้ตับในปัสสาวะ ปัจจุบันได้ขึ้นบัญชีนวัตกรรมไทย สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) โดยได้มอบให้บริษัท โอวี ไบโอเทค ได้รับลิขสิทธิ์ในการผลิตและจำหน่ายชุดตรวจดังกล่าวแก่หน่วยบริการต่างๆ
ทั้งนี้การตรวจคัดกรองด้วยชุดตรวจ OV-ATK คล้ายกับวิธีตรวจหาเชื้อโควิดด้วยAntigen Test Kit (ATK) โดยนำตัวอย่างปัสสาวะมาผสมกับน้ำยาเคมีที่อยู่ในชุดแล้วหยดลงบนชุดตรวจ รอไม่เกิน 10 นาทีก็จะทราบผลอย่างรวดเร็ว ซึ่งสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ได้บรรจุรายการตรวจคัดกรองพยาธิใบไม้ตับด้วยปัสสาวะอยู่ในชุดสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคเมื่อเดือนตุลาคม 2567 หากตรวจแล้วผลเป็นบวกสามารถรักษาต่อได้ตามสิทธิ
อย่างไรก็ตามการคัดกรองด้วยชุด OV-ATK ยังทำได้ไม่ครอบคลุมประชากรกลุ่มเสี่ยง หรือยังไม่ถึง 40,000 คน หลังจากเข้าสู่ระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ จึงเห็นว่าควรเร่งเผยแพร่ให้ประชาชนกลุ่มเสี่ยงได้เข้าสู่ระบบการคัดกรองพยาธิใบไม้ตับด้วยชุดตรวจ OV-ATK เพื่อรักษาอย่างทันท่วงทีก่อนที่จะลุกลามจนกลายเป็นมะเร็งท่อน้ำดี
โดยเสนอให้ภาครัฐ ทั้งสปสช. กระทรวงสาธารณสุข ศูนย์ความเป็นเลิศด้านชีววิทยาศาสตร์ (องค์การมหาชน) หรือ TCELS กระทรวงมหาดไทยจัดเวทีความร่วมมือ (Consortium) เพื่อทำงานร่วมกันอย่างจริงจังและต่อเนื่อง โดยควรต้องการปรับเปลี่ยนวิธีการกระจายชุดตรวจให้สถานพยาบาลต่างๆ อย่างทั่วถึง ทั้งหน่วยบริการและหน่วยนวัตกรรมในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ ร้านยา และคลินิกเวชกรรม พร้อมกับการรณรงค์ให้ประชาชนตระหนักว่าทุกคนมีความเสี่ยงไม่ว่าจะอยู่ในภาคไหนจากพฤติกรรมการกินปลาดิบที่กระจายไปในพื้นที่อื่นๆ ไม่เฉพาะอีสาน และให้ตระหนักถึงสิทธิในการตรวจคัดกรองและการรักษาโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย
สำหรับการตรวจด้วยชุดตรวจ OV-ATK นั้นมีโอกาสที่จะผลิตและจำหน่ายไปต่างประเทศด้วย เนื่องจากใช้งานสะดวกราคาไม่แพงและรู้ผลเร็ว โดยเห็นว่ามีความจำเป็นที่เราต้องทำงานร่วมกับประเทศเพื่อนบ้านในเรื่องนี้ด้วย จึงจะสามารถสกัดโรคพยาธิใบไม้ตับและมะเร็งท่อน้ำดีอย่างได้ผลจริงๆ